Khi nhắc tới nhà máy thủy điện Trị An thì chúng ta không thể không nhắc tới cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt người được mệnh danh là “thủ tướng Điện”- bởi sự tâm huyết đối với việc phát triển điện- xương sống của nền kinh tế- không chỉ với điện, ông còn dành sự quan tâm đặc biệt đến sự vực dậy những vùng đất nghèo khó. Ông đã cứu cả miền Nam thoát khỏi cơn khủng hoảng thiếu điện nghiêm trọng, có người còn nói “nơi nào ông Thủ tướng Điện đặt chân đến là nơi đó có nguồn điện sáng lên”. Khi nghe được điều này, ông đã bảo: nếu được như vậy tôi sẵn sàng đi nhiều nơi để đất nước có nhiều nguồn điện phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội”.
Nhà máy được xây dựng với sự hỗ trợ về tài chính và công nghệ của Liên Xô từ năm 1984, khánh thành và đưa vào sử dụng năm 1991. Cách thành phố Hồ Chí Minh về phía Đông – Bắc 65km quý khách sẽ đến thăm nhà máy Thuỷ điện Trị An, nhà máy Thuỷ điện Trị An toạ lạc tại ấp 2 xã Hiếu Liêm, huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai. Một trong những công trình trọng điểm ở khu vực phía Nam. Đây là nơi cung cấp điện cho các trung tâm kinh tế lớn cả nước gồm thành phố Hồ Chí Minh – Biên Hoà – Bình Dương.
Dòng điện của nhà máy thủy điện Trị An ra đời đúng lúc, cứu nguy cho tình trạng thiếu hụt năng lượng trầm trọng của hệ thống điện ở một thời kỳ căng thẳng nhất (hàng tuần cắt điện 5 ngày), góp phần tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội miền Nam.
Xây dựng thành công công trình thủy điện Trị An đã để lại dấu ấn sâu sắc trong ngành Điện lực Việt Nam. Từ khởi công công trình mất 03 năm 7 tháng và đạt toàn bộ công suất thiết kế chỉ mất gần 5,5 năm. Điều đó nói lên rằng, nhà máy Thủy điện Trị An vào thời điểm lịch sử của mình đã trở thành trái tim của nguồn năng lượng phía Nam.
Sau đây xin mời quý khách vào tham quan nhà máy, như quý khách có thể nhìn thấy trước mặt mình là toà nhà vận hành nhà máy, phía bên tay phải là toà nhà hành chính, phía bên tay trái là khu vực trạm phân phối ngoài trời.
Trước tiên, xin mời quý khách vào nhà truyền thống, nơi đây có bức tranh toàn cảnh và những hình ảnh trong quá trình xây dựng hoạt động của nhà máy Thuỷ điện Trị An.
Nhà máy Thuỷ điện Trị An nằm ở hạ nguồn sông Đồng Nai, với dung tích hồ chứa là gần 3 tỷ mét khối nước, hồ Trị An đảm bảo nguồn nước tưới cho hơn 250.000 ha ruộng đất canh tác vùng hạ lưu thuộc các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương và một số khu vực thuộc thành phố Hồ Chí Minh, phát triển khả năng nuôi trồng thuỷ sản, cải thiện khí hậu ven hồ, xả nước mùa khô (trung bình 200m3 /giây) tạo điều kiện đẩy mặn ra xa hơn trước đây. Sản xuất điện với sản lượng trung bình 1,7tỉ KWh/năm. Đập hồ Trị An có chiều dài 420m, cao 37m.
Công trình được khởi công xây dựng vào 30/4/1984, khánh thành và đưa vào hoạt động tổ máy đầu tiên 01/01/1988. với công suất thiết kế là 400MW và 04 tổ máy phát điện với hai đường truyền tải 02 Trị An – Hóc môn, 01 Trị An - Long Bình.
Phía thượng lưu của đập là nền của kênh dẫn ở cao trình 30m. Phía hạ lưu được gia cố thành mặt nghiêng xuôi xuống với cao trình 30m, phía dưới là sân tiêu năng có công dụng làm giảm sự xói lở phía hạ lưu sông Đồng Nai.
Phía trên là cửa nhận nước gồm có 4 cửa. Cửa nhận nước gồm có kênh dẫn vào, lưới chắn rác, các cửa van sửa chữa và 4 cửa van sự cố. Nước được đưa vào tuabin theo đường ống bê tông cốt thép, tiết diện 6,5x7m. Sau khi đi qua tuabin, nước theo kênh dẫn ra sông Đồng Nai. Nhà máy Thuỷ điện Trị An hoạt động theo cơ chế là cơ năng, nước chảy làm quay tuabin đến máy phát điện sản xuất ra điện theo đường truyền dẫn ra trạm phân phối ngoài trời. Đường kính của một tuabin là 11,5m.
Khuôn viên này là đập chính của Nhà máy trên sông Đồng Nai, trải dài về phía thượng lưu của hồ Trị An khoảng 50km. có đập ngăn sông, chiều dài của đập khoảng 150m, với 8 cửa, chiều rộng của mỗi cửa là 15m, chiều cao là 46m, khả năng xả lớn nhất khoảng 19.000m3/s và thiết bị đóng mở cửa van sửa chữa bằng hai cần cẩu chân dê 2 x 125 tấn.
Hồ thủy điện Trị An là hồ chứa điều tiết hàng năm, mục đích để phát điện với mực nước dâng bình thường 62m, mực nước chết 50m, mực nước gia cường 63,9m.
Lưu lượng chạy máy ở công suất định mức là 880m3/s tương ứng 220m3/s cho mỗi tổ máy, cột nước tinh là 53m.
Nhà máy thủy điện là nơi chuyển đổi sức nước (thủy năng) thành điện năng. Nước được tụ lại từ các đập nước với một thế năng lớn. Qua một hệ thống ống dẫn, năng lượng dòng chảy của nước được truyền tới tuabin nước, tua bin nước được nối với máy phát điện, nơi chúng được chuyển thành năng lương điện.
Tuyến áp lực chính gồm đập ngăn sông và đập tràn, đập ngăn sông được được đắp bằng đất đá hỗn hợp dài 420m, cao 40m, đỉnh đập rộng 10m. Đập chính và các đập phụ tạo nên hồ chứa nước rộng 323km2 với dung tích tổng cộng 2,76 tỉ m3, dung tích hữu ích là 2,54 tỉ m3, dung tích chết là 0,218.109m3.
Sau khi tham quan xong, xin mời quý khách tham quan tiếp 4 tổ máy của nhà máy, các tổ máy được đánh số theo thứ tự từ 1 đến 4, bên trên tổ máy có các trụ thông báo hoạt động của tổ máy với 03 bóng đèn: 1 – xanh, 2 - đỏ, 3 - vàng (xanh – máy ngừng hoạt động, màu vàng – máy đang chạy bù “nhận điện từ mạng lưới điện từ nơi khác về để máy chạy không sản xuất điện”, màu đỏ - là máy đang hoạt động sản xuất ra điện hoà vào mạng lưới điện quốc gia).
Năng lượng điện từ nhà máy thủy điện là một dạng năng lượng tái sinh, năng lượng sạch vì không thải các khí có hại cho môi trường như các nhà máy điện khác.
Công trình thủy điện Trị An còn có ý nghĩa kinh tế tổng hợp với mục đích chính hòa lưới điện quốc gia cùng với các nhà máy khác cung cấp điện cho phụ tải toàn quốc. Ngoài ra đây là thủy điện đa mục tiêu công trình còn đảm bảo nước cho sinh hoạt, nông nghiệp, đẩy mặn và điều tiết lũ cho các tỉnh phía Nam, Đồng Nai, Bình Dương và một phần của thành phố Hồ Chí Minh.Thủy điện Trị An là công trình được xây dựng “ thần tốc” kịp thời giải quyết nạn “đói điện”ở miền Nam lúc đó..